Маңаны нэһилиэгин сынньалаң киинэ.
Егор Иннокентьевич Исаков 1932 сыллаахха Горнай улууьугар Ньурба5анчына нэьилиэгэр «Киров» аатынан колхозка тереебутэ.
1953-1954 сылларга Мацаны сельскэй кулуубугар сэбиэдиссэйдээбитэ. Оччолорго нэьилиэк дьоно учаастактарынан ыьыллан олороллоро. Бойбо5отто, Хомустаах, Ынах Елбут, Холомо, Чокуурдаах, Бала5аннаах, Суруктаах, Ойбон Куел, Кэлтэгэй, Эриэн, Куех Уруйэ, Ыар5а Куелэ, Орто-Сурт, Тыал Алдьаппыт, Таатай, Кетет, Кур От, Сыырдаах, Ынах Куелэ учаастактарыгар анал расписание оцостон, уксун сатыы сылдьан, агитационнай-маассабай улэни ыытара.
1955с. Яковлев Гаврил Данилович Якутскайдаа5ы культурнай сырдатар уерэ5и бутэрэн оройуоммар кэлбитигэр Культура отдела Мацаныга кулуубугар сэбиэдиссэйинэн анаан ыытар. Оччолорго Мацаныга сельсовет председателэ Баишев Е.Е., комсомольскай тэрилтэ секретара Степанов Михаил Николаевич улэлииллэрэ.
Гаврил Данилович 4 сыл устата гармошка сугэьэрдээх учаастактары кэрийэн, кыьыл муннуктары тэрийэн, лекциялары аа5ан, кулуупка араас тэрээьиннэри ыытара.
Иккис сылыгар культура отделын сэбиэдиссэйэ Пантелеймон Никифорович тиийэ сылдьан улахан кемену оцорон «Социалистическая Якутия» хаьыакка 1956с. сайыццы нуемэригэр, передовой страницатыгар Пантелеймон Никифорович статья суруйбута.
1957 с. Бердигестяхха культура отделыгар Илья Варламов салалтатын гармонистар курстара улэлиир, онно Гаврил Данилович учугэй гармонистар ахсааннарыгар хабыллан радиоузел кеметунэн Якутскай радиотыгар уьуллубута. ити сыл 1957с. Аан дойдутаа5ы Ыччат фестивала ыытыллыытыгар активнайдык кыттан хай5анан, грамотанан на5араадаламмыппыттара.
От улэтин кэмигэр тэрилтэ улэьиттэрэ, комсомоллар, ыччаттар окко кемелеье 3-туу, 4-туу хонукка звенолары кэрийэн, концерт кердереллере, «Боевой листок», хаьыат таьаараллара, беседа, лекция аа5аллара.
Кулууп улэтэ нэьилиэнньэ активноьыттан олус тутулуктаа5а. Мацаны дьоно-сэргэтэ бары улэ5э – хамнаска, ол иьигэр кулууп улэтигэр, кехтеех буолан, куустээх улэ кэнниттэн кулууп араас улэтигэр кытталлара. Нэһилиэк 5-6 учаастактарынан тарђанан олорор буолан культурнай-сырдатар үлэни ыытарга ыарахаттардаа5а. Чүмэчи. керосин лампа уотугар концертар, пьесалар ыытыллаллара, кулууп материальнай базата быстар мөлтөђө. Кулууп үлэтигэр ити сыллардаађы эдэр ыччат оскуола улэьиттэрэ Алексеев В.С., Захарова Е.К. , Филиппова М.Я. еруу куус-кеме буолаллара. Ол са5анаа5ы ыллам ырыа аргыстаах ырыаьыттар: Антонов Степан Николаевич, Дмитриев Семен Осипович, Капитонова Дарья Власьевна, Тимофеев Степан Иванович, Колодезникова Зинаида, Сидорова Мария Михайловна, Чемезова Матрена Дмитриевна, Силукова Нина Константиновна, Осипов Алексей, Петрова Марина, Капитонов Климен, иистэнньэцнэрэ Тимофеева Аграфена Николаевна, ырыаьыт, тойуксут Чемезов Петр Николаевич, саамай кехтеех кыттааччы кердеех сэьэнньит, угэьит Антонов Илья Николаевич.
Раиса, Петр Михайлович Петровтар дьиэ кэргэн Гаврил Дданиловыьы 4 сыл устата истиц эдьиий, убай курдук сыьыаннаьан бииргэ олордубуттара. Кинилэр кулууп улэтигэр эмиэ биир кехтеех кыттааччылара этилэр. Петр Михайлович оьуохайдьыт, тойуксут. Раиса эмиэ тойуксут, фестивальга Туйаарыма Куону оруолун толорбута.
1972 сыл Горнай райсоветын культура5а салаатын сэбиэдиссэйэ Федорова Елена Ефимовна Семенов Николай Федотовиьы Мацаныга директорынан аныыр. Ол са5ана Мацаныга саца кулууп тутуллан Саца дьылга улэ5э киирэрэ былааннанара. Орто-Сурт ол кэмнэргэ 30-тан эрэ тахса дьиэлээ5э. Эргэ ба5айы кып-кыра кулууптаа5а. Маны таьынан балачча ыал совхоз суеьутун керен «Кетет» уонна «Бала5аннаах» фермаларыгар олороллоро. Николай Фетодович ус ый эргэ кулуупка улэлээбитин кэннэ 1973 сыл тохсунньутуттан кинозал проегынан тутуллубут саца кулууп тутуута бутэн кеьуу са5аланар. Николай Федотовиьы кытта худругунан Петрова Елена Петровна Бэрдьигэстээхтэн ананан кэлэн улэлээбитэ. Библиотекарынан Петрова Розалия Васильевна улэлиирэ. Ол са5ана культура отделын улэтигэр партия райкомун пропаганда5а уонна агитация5а отдела, райсовет орооьуулара улахан буолан кыьыл даталарга, атын оройуон да, республика тэрээьиннэригэр хайаан да киэцник сырдатыы ирдэниллэрэ. Улэ отчуотун кытаанахтык туталлара. Кулууп улэтин таьынан учаастактар хотоннорун, кыьыл муннуктарын уонна беьуелэк фермаларын кыьыл муннуктарын оформлениятын оцортороллоро. Сельсовет председателинэн Бэрдьигэстээхтэн сылдьар Ефремов Леонид Прокопьевич, управляющайынан Иванов Афанасий Ильич улэлээбиттэрэ. Суол-иис мелтех буолан кыьынын суол баарына гастролга улус иьигэр уонна кэккэлэьэ сытар Булуу улууьун чугас нэьилиэктэригэр кэнсиэртииллэрэ. Сайынын тракторынан кэрийэ сылдьан хас отчут звенотун сытар сиригэр, субай суеьу турар учаастактарыгар кэнсиэртэр ыытылаллара, социалистическай куоталаьыы хаамыыларын, тумуктэрин агитационнай матырыйаалларынан сырдаталлара. Оройуоцца буолар араас тэрээьиннэргэ, фестивалларга актыыбынай кыттыыны ылаллара. Урукку ыччат олоххо актыыбынай керуулээх, ордук эппиэтинэстээх буолара.
1970-1990сс. культура дьиэтигэр эдэр специалистар Мария Максимова, Диана Алексеева, Татьяна Эверстова, Кларисия Христофорова, Семен Никифоров, Дарья Алексеева үлэлээбиттэрэ, үгүс талааннаах ыччаты бэйэлин тула түммүттэрэ. Ыаллыы сытар Маалтааны, Баппађаайы ыччаттарын кытта культурнай хардарыта сыһыаннаһыы. дођордоһуу, күрэхтэһии урукку да сыллар курдук үтүө үгэс салђаммыта.
80-с сылларга нэһилиэккэ общественностка тирэђирэн культурнай-сырдатар үлэ көхтөөхтүк ыытыллара. Ол курдук үлэ агитзоналарынан тэриллэрэ. Культура дьиэтин үлэтин нэһилиэккэ биир төһүү тэрийээччинэн, агитзона штабын салайсыбыт, нэһилиэккэ ырыа сайдарыгар үгүс сыратын уурар учуутал А.А.Яковлева этэринэн, агитзона үлэтэ дьону түмсүүлээх, эйэлээх, биир сомођо буоларга үөрэппит.
90-с сыллартан кулуууп директордарынан үлэлээбиттэрэ: Христофоров В.Г., Дьячковская М., Никифоров С.К., Алексеева-Степанова Л.М., уо.д.а. Олохтоох дьаһалта көмөтүнэн 2004-2008 сс. сынньалаң киин ис өттө штукатуркаланан, тас өттө, сарайа евролииһинэн бүрүллэн дьону- сэргэни тардар көстүүлэммитэ. Маңаны нэһилиэгин дьоно-сэргэтэ өрүү кэрэђэ, культурађа тардыһан культура дьиэтин, кини үлэтин ис хоһоонун өрүү өйүүр.
Көхтөөх эдэр ыччаты кытта тэңңэ сцена ветераннара С.И.Дмитриев – 1958с. ыла улуус фестивалын лауреата, Е.В.Слепцова – республика, улуус бастың оһуохайдьыта, А.А.Яковлева. Е.Г.Григорьев, З.Д., М.Н.Степановтар, М.А., Д.Д. Максимовтар уо.д.а. Өрүү ыллаан туойан үтүө холобуру көрдөрөллөре.
Мацаны нэьилиэгин айар куттаахтара, талба талааннаахтара
Саха киьитэ «о5уьун мииннэ да ырыаьыт, оьо5ун иннигэр - олоцхоьут» дииллэринии, Мацаны нэьилиэгин дьоно бэйэлэрин нарын иэйиилэрин, сайа5ас санааларын уус-уран тылынан хоьооццо, ырыа5а – тойукка ыпсарар айар куттаах, талба талааннаах дьоно а5ыйа5а суохтар.
Ол курдук кэрэ кестуулээх айыл5аларын, тереебут-уескээбит дойдуларын, улэьит дьонун-сэргэтин хомо5ой тылынан хоьоонноругар хоьуйбут дьоннорунан буолаллар: Тимофеев С.И. –Кустуктаанап, Александров Н.Н. – Тугэнэчээнэп, Тарасова В.Д., Осипова А.Н., Петрова М.С., Яковлева А.А., Христофорова К.Д. Кинилэр айбыт хоьоонноро кинигэ буолан кун сырдыгын кербуттэрэ.
Сырдык иэйиилээх, айар куттаах мелодистарбыт, автордарбыт сацаттан саца ырыаны бар дьонноругар суруйан бэлэхтээтилэр: Никифоров С.К., Антонов Ю.С., Христофоров В.Г., Павлова У.С., Яковлева А.А., Сивцева – Кириллина А.П., Максимов И.И., Вензель А.П.
Дьиц сахалыы дьикти кэрэ кылыьахтаах тойук, оьуокай, норуот ырыата, олоцхо керуцнэринэн умсугуйар дьоммутунан буолаллар: Аввакумов А.В., Петров М.М. (Хаабы Уола), Белолюбская А.М., Петрова Мавра Сп.. Петрова М.С., Слепцова Е.В., Степанов М.Н., Сивцев П.Г., Александров А.С., Алексеева Д.Е., Никифоров С.К., Шамаев А.С., Александрова Е.А., Степанов В.В.
Ырыаны олох аргыьа оцостубут, художественнай самодеятельность лауреаттарынан, дипломаннарынан, сыана ветераннарынан ааттаналлар: Чемезов П.Н. (Ырыа Буетур), Дмитриев С.О., Чемезова М.Д., Петрова А.В., Петрова М.Е. (Кэптин), Тимофеева Л.И., Григорьев Е.Г., Петрова – Потапова Н.М., Максимов Д.Д., Варламов М.Н., Степанова Е.М., Шамаев А.С., Баишева М.А., Максимова М.А., Степанова З.Д., Чемезов И.И., Никифоров Л.И., Александрова Е.А., Чемезова М.Е., Андреев Н.Н., Петрова К.Е. (Кэскилээнэ), Никифорова Н.С., Степанов И.В., Оленова А.В., о.д.а.
Ма5аны кулуубугар улэлээбиттэр
1953-54 сс. Сэбиэдиссэй Исаков Егор Иннокентьевич
1954-58 сс. Сэбиэдиссэй Яковлев Гаврил Данилович
1958-61 сс. Сэбиэдиссэй Николаев Егор Егорович
1961-64 сс. Сэбиэдиссэй Жирков Иннокентий
1964-66 сс. Сэбиэдиссэй Потапов Егор Васильевич
1966-67 сс. Сэбиэдиссэй Григорьева Анна Петровна
1967-68 сс. Сэбиэдиссэй Алексеев Иван
1968-70 сс. Сэбиэдиссэй Прокопьев Денис
1970-73 сс. Сэбиэдиссэй Христофорова Клара Дмитриевна
1973-76 сс. Директор: Семенов Николай Федорович
Худ. Руководитель: Петрова Е. Павлова Л.С., Максимова М.А., Тимофеева Д.С.
1976-77 сс. Директор: Максимова М.А.
Худ. Руководитель: Тимофеева Д.С.
1977-78 сс. Директор: Тимофеева Д.С.
Худ. Руководитель: Алексеева Д.Е., Баишева М.А., Васильева Р.С.
1978-79 сс. Директор: Васильева Р.С.
Худ. Руководитель: Исакова М.Е.
1979-80 сс. Директор: Апросимов Е.К.
1980-83 сс. Директор: Павлова М.С.
Худ. Руководитель: Оленова М.В.
1983-85 сс. Директор: Эверстова Т.Н.
Худ. Руководитель: Алексеева Д.Е.
1985-86 сс. Директор: Никифоров С.К.
Худ. Руководитель: Алексеева Д.Е.
1986-87 сс. Директор: Алексеева Д.Е.
Худ. Руководитель: Дмитриева Т.С.
1987-91 сс. Директор: Дьячковская М.М.
Худ. Руководитель: Алексеева М.А.
1991-93 сс. Директор: Христофоров В.Г.
Худ. Руководитель: Алексеева М.А., Сивцева А.П., Капитонова Э.Н.
1993-95 сс. Директор: Христофорова К.Д.
Худ. Руководитель: Никифорова Г.М., Капитонова Э.Н., Максимова М.А.
1995-98 сс. Директор: Никифоров С.К.
Худ. Руководитель: Максимова М.А.
1998-2000 сс. Директор: Алексеева Л.М.
Худ. Руководитель: Никифоров С.К.
2000-01 сс. Директор: Никифоров С.К.
Худ. Руководитель: Текеянова М.Н.
2001-10 сс. Директор: Никифоров С.К.
Худ. Руководитель: Алексеева Д.Е.
2010-14 сс сылтан директор Суханова У.А.
Худ. Руководитель: Алексеева Д.Е., Попова Д.П.,Текеянова М.Н.
2014-15 сс. Директор Аргунов В.В
Худ. Руководитель: Быканов А.И.
2015 сылтан Директор Суханова У.А.
Худ. Руководитель: Быканов А.И., Негнюров Н.Н., Новгородова М.А.
Улэ сылаа кэнниттэн
Мананы нэьилиэк аа5ар бала5анын дьиэтигэр кимнээх улэлээбиттэрин кэпсиир докумуоннар бугунну куннэ суохтарын кэриэтэ. Ахтыылар кэпсииллэринэн, 1942 с. Д.В.Антонов улэлээбит, 1950-1960сс. Дьокуускайдаа5ы культурнай сырдатар оскуоланы бутэрбит Г.Д.Яковлев кулууп сэбиэдиссэйдэринэн улэлээбиттэрэ. «Нэьилиэк 5-6 учаастактарынан тар5анан олорор буолан, культурнай-сырдатар улэни ыытарга ыарахан этэ. Чумэчи, керосин лаампа уотугар концертар, пьесалар ыытыллаллара, кулууп материальнай базата быстар мелте5е. Кулууп улэтигэр ити сыллардаа5ы эдэр ыччат, оскуола улэьиттэрэ В.С.Алексеев, Е.К.Захарова-Баишева, М.Я.Филиппова куус-кеме буолбуттара. Бастын артыыстарынан Петр Петров, Раиса Петрова, Аграфена Тимофеева, Илья, Степан Антоновтар, Дарья Капитонова, Климент Капитонов, Семен Дмитриев, Василий Лукин, Зинаида Колодезникова уо.д.а. буолаллара», - диэн ахтар Г.Д.Яковлев.
Нэьилиэккэ теье да5аны уерэхтээх баянист, музыкант суохтарын иьин ыллыыр-туойар, кехтеех дьоннордоох буолан биир да фестивалы, керууну уус-уран самодеятельность коллектива кетуппэт этэ. Культура дьиэтин улэтин тубугэ хаьан да буппэтэ, тумугэ да уксугэр кестубэккэ хаалара. Ол курдук агитбригаданан кыстык фермалары, сайын оттуур звенолары кэрийэн улэни ке5улуур, куоталаьыыны сырдатар, лекция аа5ар, концерт туруорар, лозунг, планшет суруйар угус бириэмэни ылара.
Мананы нэьилиэгэр 1972с. сана культура дьиэтигэр директордаабыт К.Д.Христофорова хайдах улэлээбитин маннык ахтар: «Улахан артыыстар кулууппутун мыынан уксугэр концертаабат этилэр, эбэтэр оскуола директорыттан кенуллэтэн оскуола5а кердереллере, оччо5о дьону кердеьен, арыт бэйэьит теттеру-таары ыскамыайка таьарбыт. Кэлин кулуупка улэлиир хас да улэьиттээх уонна Семен Никифоров курдук баянистаах буолан улэлииргэ чэпчэки буолбута».
70-80-с сылларга культура дьиэтигэр эдэр специалистар Мария Максимова, татьяна Эверстова, Дарья Алексеева улэлээбиттэрэ, угус талааннаах ыччаты бэйэлэрин тула туммуттэрэ. Ыаллыы Маалтааны. Баппа5аайы ыччаттарын кытта культурнай хардарыта сыьыаннаьыы, до5ордоьуу, курэхтэhии урукку да сыллар курдук утеу угэс сал5аммыта.
80-с сыларга нэhилиэккэ общественноска тирэ5ирэн культурнай-сырдатар улэ кехтеехтук ыытыллара. Ол курдук улэ агитзоналарынан тэриллэрэ. Культура дьиэтин улэтин нэhилиэккэ биир теьуу тэрийээччинэн, агитзона штабын салайсыбыт, нэьилиэккэ ырыа сайдарыгар угус сыратын уурар учуутал А.А.Яковлева этэринэн. Агитзона улэтэ дьону тумсуулээх, эйэлээх, биир сомо5о буоларга уерэппит.
Культура дьиэтин ис-тас оноhуута 1993с. М.Дьячковская, М.Алексеева улэлиир кэмнэригэр ордук ситэриллибитэ, дьону-сэргэни тардар кестуулэммитэ.
Мананы нэhилиэгин дьоно-сэргэтэ еруу кэрэ6э, культура5а тардыhан культура дьиэтин, кини улэтин ис-хоhоонун еруу ейуур. Кехтеех, эдэр ыччаты кытта тэннэ сцена ветераннара С.И.Дмитриев – 1958с. уонна кэнники сылларга улус фестивалын лауреата, Е.В.Слепцова – улууска биир бастын оhуохайдьыт, А.А.Яковлева, Е.Г.Григорьев уо.д.а. еруу ыллаан-туойан утуе холобуру кердереллер. Нэhилиэк киэн туттар талааннаах дьонунан, угус хоhооно ырыа буолан норуокка биллибит поэт С.И.Тимофеев – Кустуктаанап, «Хотугу сулус» о5о ырыатын конкурсун лауреаттара Альбина, Александра Сивцевалар, Кеша Степанов, 1997с. Христофор Максимов аатынан республика5а ыытыллыбыт конкурс лауреата Семен Никифоров уо.д.а. буолаллар.
Е.Семенова,
информационнай-методическай киин специалиьа, СССР культуратын туйгуна
Оhуохай уйэлэргэ суппэтин
Олунньу 9 кунугэр Мананы нэьилиэгэр оьуохай улуустаа5ы курэ5э урдук таьымнаахтык буолан ааста. Бу курэххэ улууспут 5 нэьилиэгиттэн – Соло5он, Мытаах, Бэрдьигэстээх. Кировскай уонна Мананы инники кэскиллээх, орто саастаах, кырдьа5ас оьуохайдьыттар кыттыыны ыллылар.
Оhуохай былыр-былыргыттан сахалар терут ункуулэринэн буолар, доруобуйа5а туhалаа5ынан, тыла-еhе киhи сурэ5эр – быарыгар инэринэн, ис туругу уьугуннарарынан биллэр. Маннык таьымнаах курэхтэьиилэр ыытыллаллара биьиги, сахалар, терут культурабыт инники сайдыытыгар, сутэн-кэхтэн хаалбатыгар олук буолар.
Оьуохай курэ5ин саамай бастыннарынан ааттаннылар: «Аан Дархан этээччи» - Г.И.Васильев (Бэрдьигэстээх), «Саамай кырачаан этээччи»- Сережа Степанов (Мананы), «Оьуокай уйэлээх этээччитэ» - 96 саастаах Г.Н.Николаев (Кировскай), 2Эдэр этээччи» - М.В. Степанова (Мананы), «Оьуокай ийэ кута» - А.Г.Захаров (Соло5он), «Эьиэкэй эрэлэ» - Д.Кривошапкин (Мытаах).
Кэлбит ыалдьыттар бары дуоьуйа астынан тар5астылар, курэ5и тэрийбит Мананы «Келукэчээн» культуратын киинигэр, олохтоох дьаьалта5а махталлара улахан. Инникитин маннык курэхтэьиилэр киэн таьымнаахтык ыытылла туралларыгар ба5арыа5ын.
Лена Баишева,
«Улэ кууьэ» хаьыат. Олунньу 16 кунэ 2008с. № 19
Ахтыы
Биьиги ийэбит, Белолюбская А.М. Горнай оройуонун Мананы нэьилиэгэр, 1938 с муус устар 11 кунугэр тереебутэ.
Тереппут а5ата белолюбскай М.М. улууска бастакы суруксутунан биллэр. Ийэбит эдэр эрдэ5инэ араас салайар улэ5э улэлээбитэ. Олохтоох сэбиэккэ сэкэритээринэн утуе суобастаахтык улэлээбитэ.
Кылыьахтаах куолаьынан, былыргы ырыалары наьаа учугэйдик ыллыыра, Саха терут ункуутун – оьуокайын оройуттан тутара. Уус – уран самодеятельностка активнайдык кыттара. Мин балтыбын, ийэбин кытта агитзона курэ5эр – трио ыллаан «лауреат» урдук аатын ылбыппытын кундутук саныыбын.
Ер сылларга Ма5анытаа5ы детсадка утуе суобастаахтык улэлээбитэ. О5олору наьаа кыьаллан, буебэйдээн керере-истэрэ. Урут барыта илииннэн улэ этэ. Ону биьиги ийэбит, барыны бары сатыыр буолан, мындыр ейунэн улэни – хамнаьы кыайа – хото тутара. Концерт аайы активнайдык кыттара. Урукку келуенэ о5олоро наьаа кехтеех буолаллара. Нэьилиэккэ ыытыллар араас субботниктарга, мероприятияларга биир киьи курдук кытталлара.
Сергеева В.А. сэбдиэдиссэйдээх детсад коллектива, наььа активнайдык кытталлара. Нэьилиэк оло5ор, сурун оруолу, уопсастыбаннай тэрилтэлэр ылаллара.
Тэрилтэннэн араас курэхтэр, бырааьынньыктар ыытыллаллара. Ийэбит аьыныгас, амарах майгылаах этэ.
Дойдутун, дьонун – сэргэтин туьугар ис дууьатыттан ыалдьара. Сайын ыьыахха эьиэкэй тылын таьаарара. Атын улуустан гастроллар кэнсиэрдии кэллэхтэринэ, чугас дьегэтинээн Тарасова В.Д. кэнсиэр кере, аргыстаьан бараллара. Кэнсиэртэн сургэлэрэ кете5уллэн, уерэн – кетен а5ай кэлэллэрэ уонна кэнсиэри ырыталлара.
Биьиги ийэбитин олус истинник саныыбыт, ахтабыт. Сиэнэ Настя биир уол о5олоох. Улахан сиэнэ Света, эбэтин тумнаан оьуохайдьыт, олонхоьут. Сиэннэрэ эбэлэрин ебугэ са5аттан илдьэ кэлбит талаанын утумнуохтара, салгыахтара диэн эрэнэбит.
Кини сырдык кэриэьигэр сугуруйэн, иккис улуустаа5ы «Оьуокай уйэлэргэ суппэтин..» ункуу тылын этээччилэрин курэ5эр ийэбит анал бирииьин олохтообуппут.
Тапталлаах ийэбитин истин – иьирэх тылынан еруу ахта- саны, утумэн угус сылларга кини утуе аатын, ейдуу саны сылдьыахпыт.
Ахтыыны суруйда: кыыьа Д.Е.Алексеева ахсынньы 18 кунэ 2009 сыл
Ырыа – дууьам иэйиитэ
Мин 1961с. ыам ыйын 2 кунугэр Горнай оройуонун Бэс-Куел беьуелэгэр кун сирин кербутум. «Сах киьитэ о5уска олордо, аты мииннэ да ырыаьыт» дииллэринии кыра о5о эрдэхтэн ыллыыбын. Оройуоцца аан бастаан 1970с. «Бартыьаан Дьегуерэп» диэн ырыаны о5олор фестивалларыгар ыллаан лауреат буолбутум. Онтон ыла ыытыллар фестивалларга, керуулэргэ дипломант, лауреат буола сылдьабын.
Ырыа айарга 1978с. холоммутум. 1979с. армия5а бараары сылдьан бастакы «Атаарыц» диэн ырыаны айбытым. 1981 с. армияттан кэлэн баран «Кыым» хаьыаттан Алексей Васильев «Ыанньыксыт ырыата» хоьоону булан мелодиялаабытым. Ол мин армия5а барыам иннинэ ыанньыксыттаабыт буолан, ол хоьооццо музам киирбитэ.
1981с. дууьалыын таптаьан, сурэхтиин себулэьэн Галиналыын ыал буолбутум. 1982с. Н. Винокуров – Урсун «Ейдуубун» хоьоонугар мелодия айбытым. Бу сыл Василий Слепцов «Булуу кыргыттара» хоьоонугар гастроллуу Булуу оройуонугар сылдьан ырыа айбытым.
1983с. бастакы кыыспар Ньургуйаана5а анаан «Кыысчааммар», В. Сивцев «Ус туман кетуутэ», П. Тобуруокап «Бостуук уол хомолтото» уо.д.а. ырыалары айбытым.
1982с. Горнай оройуонун мелодистарын тумсуулэригэр, 1984с. Саха сирин мелодистарын тумсуулэригэр киирбитим.
1983с. кэргэмминээн Орто-Суртка кэлэн баран ессее элбэх ырыаны суруйан барбытым. Ырыа киьи хайдах сылдьарыттан, хомойдо5уна-уердэ5инэ, тугу улэлии сылдьарыттан, туохха санаа уурбутугар айыллар дии саныыбын.
Билигин 60-ча ырыалаахпын ол ырыалартан ацара курдук бэйэм хоьооннорум.
Мин улахан ситиьиилэрим:
- 1986-1987сс. – «Мирный поет о мире» республиканскай конкурска лауреат;
- 1990с. «Поет Якутск» республиканскай конкурс лауреат;
-1996с. «Саха концерт» холбоьук артыыьа;
- 1996-97сс. «Дьээбэрэц» республиканскай конкурс кердеех ырыа кыайыылаа5а, Х. Максимов аатынан бириис бастакы хаьаайына;
- 2007с. «Эдэр кэскиллээх оьуохайдьыт»;
- 2008с. «Хомо5ой тыллаах этээччи»;
- 2009с. «Чуор куоластаах этээччи»;
- 2009с. «Саха Республикатын народнай творческай сайдыытыгар кылаатын иьин» знак хаьаайына.
Ахтыыны суруйда
Мацанытаа5ы культура киинин директора
С.К. Никифоров
ССРС Киинэтин туйгуна
Мин, Григорьева Варвара Гаврильевна 1932 сыллаахха Горнай оройуонун Мацаны нэьилиэгэр тереебутум. Тереппуттэрим, а5ам Григорьев Гавриил Дмитриевич, ийэм Капитонова Анна Ивановна диэн эбиттэр. Ийэбит эдэр сааьыгар елен холобура мин «Ийэ» - диэн ыцырбакка, ийэбин билбэккэ кырыйдым.
Ийэбин солбуйбут киьинэн кунду эдьиийим (ийэм) Орто-Сурт беьуелэгин бочуоттаах олохтоо5о Григорьева Марина Гаврильевна буолар. Кини кыра сааьыгар ата5ынан ыалдьан кыайан хаампат буола сылдьыбыт, хата биьиги дьолбутугар, утуерэн биьигини кербут-харайбыт. Сэрии ыар сылларыгар нэьилиэккэ колхозка, совхозка уйэлээх сааьыгар ыанньыксытынан, субай суеьуну керен, улэлээн уйэтин тухары колхоз, совхоз бастыц улэьитэ буолбута. Ону туоьулуур элбэх мэтээллэрдээх, грамоталардаах. Билигин 90 –ча сааьыгар олоро улэ-тыыл ветерана.
Бэйэтин дьиэ кэргэнэ, Платонов Михаил Платонович диэн киьилиин сэрии кэнниттэн олох хойут ыал буолан, 6 о5олонон, сиэннэриниин, хос сиэннэриниин туерт уонтан тахса ыччаты тэнитэн, олор хоонньуларыгар дьоллоохтук олороруттан, ийэбиттэн-эдьиийбиттэн дууьам уерэр. Сэрии ыар сылларыгар биир ынахпытын байыаннай нолуокка тутан ылбыттара. Эдьиийим, Григорьева Марина Гаврильевна, улэлээн-хамсаан биьигини дьон оцорбутугар махталым олус улахан.
Мин мацнайгы кылааска Мацаны Бордуолаах оскуолатыгар 4 кылааьы бутэрэн баран, 5-с кылаастан Бэрдьигэстээх орто оскуолатыгар уерэнэн 7-с кылааьы бутэрбитим. Мацнайгы улэбин, Горнай оройуонун народнай суутун сэкэритээринэн биир сыл улэлээбитим. Онно улэлии сырыттахпына, дойдубар Орто-Суртка теттеру ыцырбыттара. Аа5ар бала5ацца улэьитинэн 1952с. ылбыттарыгар тахсыбытым. 1953 сыллаахха улэлии олордохпуна Мацаны нэьилиэгин сэкэритээринэн быыбарданан икки сыл улэлээбитим.
Кэргэн тахсан Бэрдьигэстээххэ кеьен кэлэ, оройуоннаа5ы библиотека5а улэлээбитим. 1967 с. библиотекаттан киносеть тэрилтэтигэр кассирынан ыцырбыттара. Бу тэрилтэ5э уопсайа 26 сыл улэлээбитим. Пенсия5а тахсан баран эбии 10 сыл улэлээбитим. Ити улэлээбит кэмнэрбэр махтал, э5эрдэ суруктар, грамоталар уонна «ССРС киноматографиятын туйгуна»- знагынан,
1986с. «Саха сирин киинэтин бочуоттаах улэьитэ» - знагынан на5араадаламмытым. Социалистическай куоталаьыы хас да кыайыылаа5абын. Улэ, сэрии, тыыл ветеранабын. «Ветеран кино Якутии» - знак, «Ударник коммунистического труда» уо.д.а. 1992с. уурайбытым, дьиэбэр пенсиябар олоробун.
Кэргэним Черенков Степан Дмитриевич – Аьыматтан теруттээх, ыал буолан 48 сыл бииргэ олорбуппут. 7 о5ону тереппутум, онтон билигин баара 2 кыргыттар.
Ахтыыны суруйдум Григорьева Варвара Гаврильевна
Бэрдьигэстээх с. олохтоо5о
Олунньу 2010с.
Антонова Марфа Николаевна
Антонова Марфа Николаевна Горнай оройуонугар Мацаны нэьилиэгэр Матрена Гаврильевна уонна Николай Михайлович Антоновтар дьиэ кэргэттэригэр тереебутэ.
Кини о5о сааьын туьунан маннык ахтар: «Биьиги дьоммут холкуостаах буоланнар сарсыардаттан киэьээ хойукка диэри дьиэ5э кестубэттэррин ейдуубун. Сайын а5ам икки убайбын кытта ыраах сиргэ оттуу бараллара. Куьун убайдарым оскуола арыллыа биир хонук хаалтын кэннэ кэлэллэрэ. Кэлээт сарсыныгар оскуола5а уерэнэ бараллара. А5ам олох хойут муус тоцуута кэлэр эбит, билигин санаатахха. Онтон ийэм оччолорго холкуоска дайааркалыыра. Ферма5а бостуук диэн суо5а. бэйэлэрэ ынахтарын сылгылаан а5алан ыыллара. Ньирэй керееччу суох, ону барытын бэйэлэрэ кереен, аьатан, сылгылаан сылдьаахтаабыттара. Биьиги о5олор бэйэбитин керсуьэн олорбуппут. Эдьиийим мин 4-5 саастаахпар ыалдьан елбутэ. Онон ус бырааппын мин керен – дьаьайан илдьэ сылдьыбытым. Кэлин арыый улаатан тацас абырахтыырга ийэбэр кемелеьер буолбутум. Ийэм ацар хара5ынан керере, ол иьин миигин иистэнэргэ эрдэ уерэппитэ. Оскуола5а сетел ыарыынан ыалддьар буолан хойутаан киирбитим».
Оскуоланы бутэрэн баран 1965 – 1966 сылларга ПМК детсадыгар улэлии киирбитэ. Оччолорго ПМК ЛМС дэнэр этэ.1966-1967 сылларга оройуоннаа5ы балыыьа5а санитаркалаабыта. Онтон 7 №-дээх ГПТУ-га кино – механик идэтигэр уерэммитэ. Киномеханигынан 1969 сылтан 1996 сылга бочуоттаах сынньалацца тахсыар дылы улэлээбитэ.
Улэтигэр оройуоцца бастыцнар истэригэр сылдьара. Кини таьаарыылаах улэтин сыаналаан РСФСР Бочуотунай грамотатынан на5араадаламмыта.
2000 сылтан «Улэ ветерана», биир уол о5олоох, икки кунду кемус сиэннэрдээх.
АХТЫЫ
1964 сыллаахха Бердигестяхха ахсыс кылааьы бутэрэн торообут дойдубар кэлэн интернакка повардаабытым. Онтон совхозка борооску корбутум. 1966 сыллаахха Бердигестяхха киирэн типография5а остуорастаабытым. 1967 сыллаахха СПТУ – 7 диэн киномеханиктар уорэхтэригэр уорэммитим. 1968 сыллааххха бутэрэн Ма5аныга киинэ устааччынан ананан улэлии кэлбитим. Ол са5ана киинэбин мотуорунан кордорор этим. 1972 с. саца клубка коспуппут. Онно улахан аппараат этэ. Киинэ5э Бердигестях кулуубугар 2 сыл баран улэлээбитим. Эдэр буолан онно-манна солбуттара ыыталлара. Атамайга, Кэптинцэ, Ма5араска, онтон Ма5аныга кэлэн улэлээбитим. Киинэ5э 20-чэ сылы улэлээн баран, клубка остуораьынан улэлээн, пенсия5а тахсыбытым.
Ахтыыны суруйдум
Валентина Васильевна Петрова.
23.02.2010с.